Endometrioza je hronično oboljenje koje se obično razvija nekoliko godina nakon početka menstruacije. Pogađa oko 10-15% žena u plodnom dobu a kao uzrok neplodnosti javlja se u 30-40% slučajeva. Endometrioza može izazvati jak bol, posebno tokom menstruacije.
Kod endometrioze, tkivo nalik endometrijumu raste van materice, najčešće na jajnicima, jajovodima i drugim tkivima koje oblažu karlicu, ali može se javiti i izvan karličnog područja. Kada endometrioza zahvati jajnike, mogu se formirati ciste (endometriomi) a okolno tkivo razviti athezije i ožiljke.
Endometrijalno tkivo koje raste van materice ponaša se kao i endometrijum odnosno sluzokoža u materici, što znači da se zgušnjava, raspada i krvari sa svakim menstrualnim ciklusom.
Uzroci endometrioze
Tačan uzrok endometrioze nije sa sigurnošću utvrđen ali postoji više teorija koje objašnjavaju zašto se ovo oboljenje javlja. Neke od njih su:
Retrogradna menstruacija – prema ovoj teoriji menstrualna krv koja sadrži ćelije endometrijuma teče u karličnu šupljinu umesto van tela i lepi se za zidove karlice i površine karličnih organa, gde ćelije rastu i nastavljaju da se zgušnjavaju i krvare tokom svakog menstrualnog ciklusa.
Teorija indukcije – prema ovoj teoriji ćelije izvan materice imaju sposobnost da imitiraju odnosno da se transformišu u ćelije slične ćelijama endometrijuma pod uticajem hormona ili imunih faktora.
Teorija implantacije ožiljaka – prema ovoj teoriji posle operacije, kao što je histerektomija ili carski rez, ćelije endometrijuma se mogu pričvrstiti za hiruriški rez.
Postoji i teorija po kojima ovo oboljenje nastaje jer krvni sudovi mogu da transportuju ćelije endometrijuma u druge delove tela. Kao uzrok nastanka endometrioze sve češće se navodi i poremećaj imunološkog sistema jer telo nije u stanju da prepozna i uništi tkivo nalik endometrijumu koje raste izvan materice.
Faktori rizika za nastanak endometrioze
Mogućnost za nastanak endometrioze veća je kod žena koje:
- nisu nikad rađale,
- su dobile menstruacije u ranijem dobu,
- imaju ciklus kraći od 27 dana,
- imaju obilne menstruacije koje traju duže od 7 dana,
- prolaze kroz menopauzu u starijoj dobi,
- imaju viši nivo estrogena,
- imaju nizak indeks telesne mase.
- u porodici već imaju slučaj endometrioze,
- imaju urođenu anomaliju reproduktivnog trakta.
Simptomi endometrioze
Simptomi endometrioze se retko ispoljavaju u početnoj fazi, mada se mogu javiti već u adolescentom razdoblju. Endometrioza se najčešće javlja oko 20-25 godine života a prestaje oko menopauze. Simptomi se mogu prepoznati kao:
- hronični bol u karlici, posebno tokom menstruacije
- bolna menstruacija (dismenoreja)
- bol tokom seksualnog odnosa (dispareunija)
- obilne i produžene menstruacije
- abnormalno vaginalno krvarenje
- česti zatvor ili dijareja
- nadimanje
- bol prilikom mokrenja
Dijagnoza i lečenje endometrioze
Jedini siguran metod za dijagnosticiranje endometrioze je pomoću laparoskopije, dijagnostičke hirurške procedure prilikom koje se uzima komadić tkiva za analizu.
Lekar može posumnjati na endometriozu prilikom ginekološkog (karličnog) pregleda ukoliko primeti zadebljanja ili prilikom ultrazvučnog pregleda ali se definitivna dijagnoza uspostavlja tek nakon analize tkiva.
Lek za endometriozu do sada nije pronađen, ali se postoje uspešne procedure kojim se ovo oboljenje može smanjiti ili držati pod kontrolom. Najčešće se kombinuju medikamenti i hirurške intervencije.
Lekovi uključuju anagletike (protiv bolova), pilule za kontracepciju i hormonske preparate. Hirurško lečenje podrazumeva odstranjivanje endometrijskog tkiva pomoću laparoskopske hirurške operacije.